بیماری سلیاک نوعی بیماری گوارشی است که در روده کوچک رخ می دهد. در این مطلب از دکتر مهناز شکروی با معرفی علائم، علتها، عوارض، بیماری سلیاک و روشهای درمان این بیماری به طور کامل اشنا خواهیم شد.
بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک (Celiac disease) که گاهی انتروپاتی حساس به گلوتن (gluten-sensitive enteropathy) یا اسپروی سلیاک (celiac sprue) نامیده می‌شود، نوعی پاسخ ایمنی بدن به خوردن گلوتن ( نوعی پروتئین در گندم، جو و چاودار) است.
در صورت ابتلا به بیماری سلیاک، خوردن گلوتن به عنوان محرک دستگاه ایمنی در روده کوچک عمل میکند. با گذشت زمان، این واکنش دستگاه ایمنی بدن باعث آسیب لایه پوشاننده‌ی روده‌ی کوچک شده و در نتیجه مانع از جذب برخی مواد مغذی (malabsorption) از طریق این بخش از دستگاه گوارش می‌شود.
آسیب روده‌ی کوچک اغلب باعث اسهال، خستگی، از دست دادن وزن، نفخ و کم خونی شده و می‌تواند به مشکلات جدی‌تر هم ختم شود. سوءجذب در کودکان علاوه بر مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد میکند، روی رشد و تکامل آن‌ها هم تاثیر منفی می‌گذارد.
علائم بیماری سلیاک
بیماری سلیاک نوعی اختلال مزمن است. علائم آن از خفیف تا شدید درگذر زمان تغییر میکند و در هر فرد می‌تواند به شکل متفاوتی دیده بشود. برخی از افراد فاقد نشانه‌ای خاص هستند و گاهی نیز علائم خود را علی‌رغم وجود بیماری دیر نشان می‌دهند. برخی از علائم بیماری سلیاک ازاین‌قرار است:
- بروز علائمی در دستگاه گوارش مانند دردهای شکمی، اسهال، حالت تهوع، استفراغ و نفخ شکم
- بوی چرک در مدفوع با چربی اضافه در آن موسوم به مدفوع چرب
- درد استخوان و مفصل
- افسردگی، کج‌خلقی و حملات پانیک
- ضعف بدن و خستگی
- به‌سادگی دچار کبودی و خون‌دماغ شدن
- احتباس مایعات
- ناباروری
- گرسنگی دائمی
- کم‌خونی و فقر آهن
- سوءتغذیه و فقر مواد مغذی مانند کمبود ویتامین k، کمبود ویتامین D و کمبود ویتامین B12
- ایجاد زخم دهان و تغییر رنگ دندان‌ها؛
- تحلیل رفتن ماهیچه‌ها، ضعف و درد در آن‌ها؛
- آسیب رسیدن به اعصاب که باعث مورمورشدن پاها می‌شود؛
- وجود خون در ادرار و خون در مدفوع
برخی از افراد دچار نوعی تحریک و خارش پوستی به نام درماتیت هرپتی فرمیس می‌شوند. در این حالت قسمت‌هایی از بدن مانند آرنج‌ها، زانوها، شانه‌ها، باسن و صورت ملتهب و قرمز می‌شوند. بیماری سلیاک باعث جذب نشدن مواد مغذی و سوءتغذیه نیز می‌شود و می‌تواند به روده‌ی بزرگ و سایر اندام‌ها آسیب جدی وارد کند. بسیاری از بزرگسالان با علائم خفیف‌تر، دچار خستگی و کم‌خونی می‌شوند یا ممکن است فقط دچار ناراحتی‌های شکمی مبهم مانند نفخ، اتساع شکم و گاز اضافی بشوند. تنوع علائم بیماری می‌تواند به عوامل زیر وابسته باشد:
- مدت‌زمانی که هر فرد شیر مادر مصرف کرده است. علائم در این افراد با تعویق خود را نشان خواهند داد؛
- مقدار گلوتن مصرف‌شده؛
- سنی که فرد در آن مصرف گلوتن را آغاز کرده است؛
- سطح آسیبی که روده‌ی کوچک دیده است.
این بیماری در کودکان و نوزادان به شکل مشکلات روده خود را نشان می‌دهد. مثلاً باعث تحریک‌پذیری، اسهال و اخلال در رشد و نمو می‌شود. در زمان‌هایی نیز کاهش وزن، تخریب مینای دندان و بلوغ با تأخیر نیز مشاهده می‌شود.
علل بیماری سلیاک
عوامل ژنتیکی و همچنین مصرف غذاهای حاوی گلوتن به عنوان علل بروز علائم فوق معرفی شده اند. با این حال علت اصلی بیماری سلیاک هنوز مشخص نیست.
عادات بد غذایی در کودکان، عفونت دستگاه گوارشی و باکتری های روده نیز بخش دیگری از علل احتمالی این بیماری هستند.
گاهی اوقات سلیاک یا حساسیت به گلوتن پس از عمل جراحی، بارداری و زایمان، عفونت‌های ویروسی یا ابتلا به استرس و اضطراب در فرد پدیدار می شود.
زمانی که سیستم ایمنی بدن نسبت به وجود گلوتن در غذا واکنش شدید نشان می دهد، پرزهای دیواره روده کوچک آسیب خواهند دید. این پرزها مسئول جذب ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر ترکیبات مغذی موجود در غذاها هستند.
در صورت آسیب دیدن یا از بین رفتن این پرزها مقدار جذب مواد مغزی، فارغ از میزان مصرف شما، کاهش خواهد یافت.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که بیش از دو هفته درگیر علائمی مثل اسهال یا هر ناراحتی گوارشی دیگری شدید مسئله را با پزشک در میان بگذارید. در کودکان اگر شاهد ضعف، رنگ پریدگی، تحریک پذیری، کندی رشد، مدفوع حجیم و بدبو بودید حتما به پزشک مراجعه کنید.
قبل از برنامه ریزی برای رژیم فاقد گلوتن در این مورد با پزشک مشورت نمایید. در صورتی که قبل از انجام آزمایش سلیاک، مصرف گلوتن را قطع یا کاهش دهید، احتمال خطا در نتیجه آزمایش بیشتر است.
بیماری سلیاک ارثی است. اگر یکی از اعضای خانواده شما درگیر این بیماری است، از پزشک در مورد اینکه آیا شما نیز نیازی به انجام آزمایش دارید یا خیر سوال کنید.
به علاوه برای افرادی که بیماری های زمینه ای مثل دیابت نوع ۱ دارند، آزمایش می بایست تحت نظر پزشک انجام شود.
چگونه بیماری سلیاک تشخیص داده می شود؟
بخاطر داشته باشید بیشتر بیماران مبتلا به درد شکمی ، نفخ و اسهال بیماری سلیاک ندارند. برای شناسایی بیماری آزمایش خون و/یا اندوسکوپی می تواند کمک کننده باشد . وقتی احتمال این بیماری می رود ، ابتدا آزمایش خون انجام می شود . اگر آزمایش خون طبیعی باشد، آزمایش های دیگر لازم نیست . گاهی پزشک حدس می زند که علایم مربوط به بیماری سلیاک یا بیماری مشابه دیگری است ونیاز به اندوسکوپی وبیوپسی ( نمونه برداری از بافت روده کوچک ) می باشد. تمام آزمایشات باید زمانی انجام شود که بیمار رژیم غذایی معمولی حاوی گلوتن دارد . بیمارانی که تحت بررسی هستند تا زمانیکه آزمایشات تکمیل نشده نباید رژیم غذائی شان محدود شود ، چون ممکن است نتایج اشتباه گزارش شود .
آزمایش خون :
آزمایش آنتی بادی مخصوص، برای تشخیص بیماری سلیاک استفاده می شود. این تست خون هم چنین برای کسانی که در معرض خطر سلیاک هستند ولی علائم ندارند استفاده می شود ( خویشاوندان بیماران سلیاکی) . دو آزمایشی که بیشتر استفاده می شو ند آزمایش آنتی بادی اندومی ز یال و ترانس آمیناز بافتی می باشند. آزمایشات دیگر نظیر آنتی بادی ضد گلیادین دقیق نیستند، زیرا ممکن است در بیمارانی که سلیاک ندارند و یا افراد سالم غیر طبیعی یا در بیمارانی که سایر مشکلات گوارشی دارند نیز مثبت می شود . آزمایش بزاق یا مدفوع از نظر سنجش آنتی بادی نامناسب است .
اندوسکوپی :
تشخیص قطعی سلیاک نیاز به نمونه برداری از روده کوچک طی اندوسکوپی دارد . اندوسکوپی با استفاده از یک لوله باریک قابل انعطاف که از دهان وارد معده وروده کوچک می شود، صورت می گیرد. نمونه ها از دیواره روده کوچک گرفته می شوند و برای بررسی تغییرات ایجاد شده توسط سلیاک زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار می گیرند. این کار با تجویز یک داروی آرام بخش صورت می گیرد .
راه های درمان بیماری سلیاک
این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر درمان قطعی ندارد و به فرد مبتلا توصیه می‌شود که فقط رژیم غذایی بدون گلوتن را پیش بگیرد. گلوتن در مواد غذایی زیادی وجود دارد و پزشک شما را از خوردن این مواد منع میکند. مهم ترین غذاهایی که باید از وعده‌های روزانه بیماران حذف شوند، شامل موارد زیر هستند:
-مالت جو و چاودار
-آرد سمولینا
-نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی
-برخی از داروها
-بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی
در ضمن، این روزها غذاهای مختلفی به شکل بسته‌بندی و فرآوری شده به فروش می‌رسند و احتمالا نمی دانیم که حاوی گلوتن هستند یا نه! بنابراین بهترین راه این است که قبل از مصرف حتما اطلاعات روی بسته را به دقت بخوانید یا در صورت نیاز با پزشک خود مشورت کنید. چرا که ممکن است شرکت‌های تولیدکننده این اطلاعات را دقیق و با جزییات روی محصول درج نکنند.
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که گاهی در برخی افراد علائم بیماری دیده نمی‌شود و در صورت عدم رعایت رژیم غذایی بیماری سلیاک، آسیب‌های جدی به سلول‌های روده‌ای وارد می‌شوند. پس به طور کلی دارویی تجویز نمی‌شود، ولی در صورت کم خونی و کاهش وزن شدید، پزشکان برخی از مکمل‌های غذایی مثل آهن، فولات، روی و ویتامین دی را تجویز می‌کنند.
همچنین اگر آسیب روده کوچک شدید باشد و التهاب دیده شود، باید از استروئیدها جهت بهبود التهاب و کاهش نشانه‌های بیماری استفاده کرد. در طول فرآیند درمان، بیماران مبتلا به سلیاک باید به طور مداوم توسط پزشک معالج خود معاینه شوند تا مشخص شود که بدنشان چگونه به حذف گلوتن پاسخ داده است. بهبود این بیماری به فرد هم بستگی دارد، گاهی برای سنین پایین‌تر زمان کمتری طول می‌کشد و درمان بزرگسالان شاید چندین سال زمان ببرد.
نتیجه گیری
همانطور که مطالعه کردید، بیماری سلیاک مورد شایعی است و باید به آن دقت کنید تا عوارض خطرناکی را در پی نداشته باشد. با این حال گاهی توجه به رژیم غذایی سالم به شما کمک میکند که به این بیماری مبتلا نشوید یا خیلی سریع‌تر بهبود پیدا کنید. در صورت وجود هر نشانه، شما می‌توانید با دکتر مهناز شکروی در ارتباط باشید و از مشاوره‌های رایگان آن استفاده کنید.
